Polska historia obfituje w wiele znaczących wydarzeń, które miały później wielki wpływ na losy kraju. Jednym z nich było ustalenie artykułów henrykowskich, czyli regulacji prawnych bezpośrednio odnoszących się do ustroju naszego państwa pod koniec XVI wieku. Czym one były? Dlaczego zostały uchwalone artykuły henrykowskie?
Geneza artykułów henrykowskich
Dokładna data uchwalenia artykułów henrykowskich nie jest znana, wiadomo, że był to maj 1573, jednak wątpliwości są co do konkretnego dnia – 13 lub 20. Zostały one sformułowane w czasie bezkrólewia, po bezpotomnej śmierci ostatniego męskiego potomka dynastii Jagiellonów, Zygmunta II Augusta.
Należy przy tym nadmienić, że Europa XVI wieku, bardzo mocno zaczynała się skłaniać ku władzy absolutnej, co za tym idzie, na tym tle Polska bardzo się wyróżniała – po pierwsze została bez króla, po drugie szlachta dążyła do jak najszerszej wolności i jednocześnie skłonienie do tego nowego władcy. Zapewnić miały to właśnie artykuły henrykowskie.
Czym są artykuły henrykowskie?
Niewątpliwie artykuły henrykowskie miały ogromny wpływ na uchwalenie nowego ustroju władzy w państwie po śmierci ostatniego Jagiellona. Warto przy tym pamiętać, że ich nazwa – artykuły – także nie jest bez znaczenia. W tamtych czasach większość uchwał sejmowych nazywano konstytucjami i były one zmienne, aby wyróżnić ten akt prawny na ich tle, nazwano go „artykułami”, by tym samym podkreślić ich niezmienność. Tak naprawdę, w chwili podpisania ich przez pierwszego króla-elekta, stały się one jednocześnie pierwszą konstytucją pisaną w Europie.
Jakie znaczenie miały artykuły henrykowskie?
Po raz pierwszy to obywatele, na sejmie elekcyjnym ustalili 21 artykułów, określających zasady działania państwa, jego organów, ich zadań i kompetencji. Od tej pory ustalono także, że każdy kolejny władca będzie wybierany na walnym zgromadzeniu i po śmierci poprzedniego. Król był wybierany i jednocześnie obwarowany wieloma prawami ograniczającymi jego możliwości działania – właściwie nic nie mógł zrobić bez zgody sejmu i szlachty. Miał to być oczywisty sprzeciw wobec szerzącej się w Europie władzy absolutnej monarchów.
Sama nazwa „artykuły henrykowskie” pochodzi z kolei od pierwsze wybranego w ten sposób króla – Henryka Walezego, który jednak nie zgodził się na ich podpisanie, a krótko po swojej koronacji po prostu uciekł do Francji i tam objął tron. Zrobił to dopiero jego następca – Stefan Batory. W ten sposób oficjalnie polski ustrój zmienił się na elekcyjny.
Co gwarantowały artykuły henrykowskie?
Zadaniem artykułów henrykowskich było przede wszystkim określenie praw i przywilejów tak króla, jak i szlachty. Władca, podpisując je, zgadzał się z ich poszanowaniem. Opisywały zasady ustroju i prawa w Rzeczpospolitej, nakazywały królowi zwoływania sejmów walnych co 2 lata i zobowiązywały go do tego, by zawsze miał przy sobie radę doradczą. Artykuły rozwiązywały także kwestię dziedziczenia tronu, a władca miał być wybierany przez szlachtę w czasie wolnej elekcji. Tylko za zgodą sejmu mógł on prowadzić politykę wewnętrzną i zewnętrzną, a kwestie związane z wypowiadaniem wojen, podejmowania istotnych decyzji musiały być pod kontrolą. Monarcha był uzależniony od praw Rzeczpospolitej.
Poruszono także inną ważną sprawę, czyli gwarantowano wolność wyznaniową obywateli, a król musiał zachować pokój między różnowiercami. Nie zapomniano także o umieszczeniu w ostatnim artykule możliwość wypowiedzenia władcy posłuszeństwa, czyli tak zwany rokosz. Mógł on być wszczęty w momencie, gdyby król złamał podpisane zobowiązania i prawa.
brak komentarzy